Akdamar Kilisesi: Van'ın En Önemli Tarihi Yapılarından Biri

Van ili Gevaş ilçesi Van Gölünün yakınlarında yer alan Akdamar Kilisesi: Van'ın En Önemli Tarihi Yapılarından Biri hakkında detaylar aktaracağım. Şimdiden keyifli okumalar…

Van ilinin göz bebeği olan Akdamar Kilisesini sizler için kaleme aldık. Merhaba. Ben Eyşan, umarım bu araştırma ve gezi yazımı beğenir, keyifli okumalar sağlarsınız.
Sabahın ilk saatlerinde tertemiz havasıyla uyanıyorum güne. Kimi zaman sessizlik, kimi zaman ise; kuşların cıvıltılarıyla huzuru buluyorum. Birçok Van haber ajanslarına konu olan Van ilinde güzel bir gün geçirmek için Van’ın vazgeçilmez kahvaltısına doğru uyanıyorum. Van gölünün mavisini, Van kalesinin görkemini gözlerimizle görüyoruz. Farklı lezzetler içeren ve dünya mutfağını barındıran Van, bugünde bizlere ev sahipliği yapmaya devam ediyor.

Van ilinde herkes çok sıcak ve içten bir şekilde misafir perverliklerinden hiç vazgeçmeden sizlere hizmet etmeye devam ediyor… Van Cumhuriyet caddesinde bulunan kahvaltıcılar sokağında kahvaltımızı yapmak için bir kahvaltı salonuna geçiyoruz. Doğal üründen elde edilen Van otlu peyniri, Sımsıcak sütü, Kavutu ve bir çok Van’a has ürünler önümüze seriliyor… Bizlerde vakit kaybetmeden kahvaltımızı yapıyoruz.

Akabinde Van Akdamar Kilisesine doğru yol almak için Van aracımıza biniyoruz.  44.5 kilometre mesafemizde bulunan Akdamar Kilisene varmak için Van Gölünün mavisini ve Van’ın başkenti konumuna gelen Edremit ilçesini izlemeye devam ediyoruz. Van Gevaş ilçesine vardığımızda Akdamar Kilisesini görüyoruz. Oraya varmak için sabırsızlanıyorum. Akdamar kilisesine gitmek için önce aracımızı uygun yere park ediyoruz. Akabinde vakit kaybetmeden tekneye binerek Akdamar Kilisesine doğru yol alıyoruz. Van gölünün serin suyu ve dalgaları tertemiz oksijeni yüzümüze vurduktan sonra Akdamar adasına varıyoruz. Akdamar kilisesinin tam tarihini sizler için anlatmak gerekir ise; 

Akdamar Kilisesi, Ahtamar Kilisesi, Surp Haç Kilisesi veya Kutsal Haç Katedrali (Ermenice: Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցի),

Türkiye'nin doğusunda, Van Gölü üzerindeki Akdamar Adası'nda yer alan bir kilise. Kudüs'ten İran'a kaçırıldıktan sonra 7. yüzyılda Van yöresine getirildiği rivayet edilen Hakiki Haç'ın bir parçasını barındırmak maksadıyla Kral I. Gagik'in emriyle 915-921 yıllarında Mimar Manuel tarafından inşa edilmiştir. Adanın güney doğusuna kurulmuş olan kilise, mimari açıdan Ortaçağ Ermeni sanatının en parlak eserleri arasında sayılır. Kızıl andezit taşından inşa edilmiş olan kilisenin dış cephesi, alçak rölyef şeklinde işlenmiş zengin bitki ve hayvan motifleriyle ve Kutsal Kitap'tan alınma sahnelerle bezenmiştir. Kilise bu özelliğiyle de Ermeni mimari tarihi içinde eşsiz bir konuma sahiptir.

Akdamar Adası Haritası

Kilisenin kuzeydoğusundaki şapel 1296-1336 tarihlerinde, batısındaki jamadun (cemaat evi) 1793 tarihinde, güneyindeki çan kulesi 18. yüzyıl sonlarında ilave edilmiştir. Kuzeyindeki şapelin ise tarihi bilinmemektedir.

Doğudaki birçok başka Ermeni anıtı ile birlikte Aktamar Kilisesinin de 1951'de hükûmet emriyle yıkımı kararlaştırılmış, 25 Haziran 1951'de başlatılan yıkım çalışması o dönemde genç bir gazeteci olan ve tesadüfen olaydan haberdar olan Yaşar Kemal'in müdahalesiyle durdurulmuştur.

Onyıllar boyunca bakımsız olarak kalan kilise 2005-2007 döneminde Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde, Türkiye Ermenileri ve komşu Ermenistan ile ilişkilerin geliştirilmesine yönelik bir adım olarak, 1.5 milyon dolar harcanarak restore edilmiştir. Restorasyon çalışması bazı uluslararası kültür çevrelerinde "siyasi amaçlı" olarak tanımlanmıştır. Kilise 29 Mart 2007 tarihinde TC Kültür Bakanı Ertuğrul Günay ve Ermenistan Kültür Bakan Yardımcısının katılımıyla müze olarak tekrar açılmıştır. Restorasyon çalışması sonrası, kilisede 19 Eylül 2010 tarihinde Türkiye Ermenileri Patrikliği Ruhani Meclisi Patrik Genel Vekili Başpiskopos Aram Ateşyan yönetiminde bir ayin düzenlenmiştir, bu 95 yıl aradan sonra burada düzenlenen ilk ayindir.
23 Ekim 2011'de Van'da meydana gelen depremde kilise hafif hasar gördü. Kilisenin kubbesinde çatlak oluşurken, bazı cam ve seramikleri de kırıldı.

Ah Tamar, Kilisesinin Efsane Aşk Hikayesi

Efsaneye göre, bu adada Ermeni baş keşişin "Tamar" isminde güzeller güzeli bir kızı vardır. Adanın etrafında bulunan köylerde çobanlık yapan bir genç ise bu dünya güzeli kıza âşık olur. Genç adam, Tamar'ı görmek için her gece adaya yüzer; Tamar da karanlıkta yerini belli etmek için çobanı elinde bir fenerle bekler. Bir süre sonra Tamar'ın babası bu durumdan haberdar olur ve çok sinirlenir. Onları ayırmak için fırtınalı bir gecede eline feneri alarak adanın kıyısına iner ve fenerle sürekli yer değiştirerek gencin boşuna yüzmesine, yorulmasına neden olur. Yüzmekten yorgun düşen çoban ise boğulur ve "Ah Tamar!" diyerek son nefesini verir. Sevdiğinin feryadını duyan Tamar da bunun üzerine kendini göle bırakır...

İşte uzun yıllardır anlatılan bu efsaneye göre "Ah Tamar" olarak anılmaya başlayan adanın, zamanla "Ahtamara" ve son olarak da "Akdamar" olarak günümüze geldiğini düşünülmektedir.

Akdamar Adası'nın bu hüzünlü hikâyesinden sonra bir de ada üzerinde bulunan tarihi kiliseden bahsedelim. Akdamar Kilisesi'nin, bölgede hüküm süren Vaspurakan hanedanınca Kral Gakik tarafından M.Ö. 915- 921 yılları arasında yaptırıldığı bilinmektedir. Kilisenin mimarı ise Mimar Keşiş Manuel'dir. Bu tarihi mekân, mimari anlamda Ermeni sanatının en değerli eseri olarak kabul edilir. Merkezi kubbeli, dört yapraklı yonca şeklinde haç planında ve kırmızı kesme taş tüfleriyle inşa edilmiş olan kilise, oldukça zengin motiflere sahiptir. Tarihçi Anne R. Redgate bir kitabında, Kral Gagik'in bu kiliseyi yaptırmak için civar medeniyetlerdeki en iyi mimar ve ustaları getirdiğini yazmaktadır.

Akdamar Kilisesi, 1021 yılında Vaspurakan Krallığı yıkılınca, 1113 yılında manastıra çevrilmiştir ve manastır olmasının ardından Kutsal Haç Kilisesi olarak anılmaya başlamıştır. Ayrıca, 1895'e kadar da Ermeni Patrikliği merkezi olmuştur.

Bu özel yapının dış kısmında; dini konular, dünyevi konular, saray yaşamı, av sahneleri, insan ve hayvan figürlerinden oluşan zengin kabartma süslemeler yer almaktadır. İç kısmında ise dini konulu freskler bulunmaktadır. Tüm bu duvar resimleri, bölgedeki en erken tarihli örnekler olmaları nedeniyle ayrı bir önem taşırlar.

İşte ortalama 1100 yıldır ayakta olan Akdamar Kilisesi için, 1951 yılında bir yıkım çalışması başlatılmıştı. O dönemde genç bir gazeteci olan Yaşar Kemal, tesadüf eseri olaydan haberdar oldu ve duruma müdahale ederek kilisenin yıkılmasını engelledi. Kilise 2005-1007 yılları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde restore edildi. Bugün de bir müze olarak ziyaretçilerini ağırlamaya devam ediyor…

Van Gazetesi – Gezi ve araştırma – Eyşan Yetkin – 2023 
Van otel, Van otelleri, Van Gezi yazısı , Van Haber