TEİAŞ SATIŞ ÖNCESİ SÜSLENDİ
İbrahim Kahveci köşesinde TEİAŞ'ı ele aldı.
Stratejik önemi nedeniyle 36 yıldır özelleştirme programlarının dışında tutulan elektrik iletimindeki devlet tekeli sona eriyor. Önceki yıllarda ‘Kapsam dışı kalacak’ taahhütü verilen TEİAŞ sürpriz şekilde satış listesine alındı. Hem kârlılığı yüksek hem de tekel vasfı bulunan şirketle ilgili karar ‘Şimdi ne değişti?’ sorusuna yol açtı. ‘Kurum denetimden çıkarılıyor. Türkiye’nin enerji güvenliği tehlikeye atılıyor’ tepkileri yükseldi.
İBRAHİM KAHVECİ
Türkiye’de özelleştirmeye yönelik bir yandan sert eleştiriler sürerken bir yandan satışlar devam ediyor. Son olarak Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Cumhurbaşkanlığı kararıyla özelleştirme kapsamına alındı. Elektrikte diğer şirketler özelleştirilirken iletimin devlette kalacağı belirtilmesine rağmen alınan karar ‘Şimdi ne değişti’ dedirtti. Öz kaynakları yüksek olan TEİAŞ’ın, geçen yıl 6.4 milyar TL’lik faaliyet kârı açıklaması da satışın gerekçesini tartışmalı hale getirdi.
ALACAK ŞİRKETE İLETİM İÇİN HAZİNE GARANTİSİ VERİLECEK Mİ?
Stratejik değeri yüksek olan ve kâr elde eden bir kamu kuruluşunun özelleştirilmesi kamuoyunda eleştiri konusu oldu. Bu adımla nasıl bir kamu yararı sağlanacağı dile getirildi. ‘İletim garantisi de verilecek mi?’ sorusu gündeme getirildi. Kritik konu muhalefetin de gündemindeydi. CHP’li Ahmet Akın “Türkiye’nin enerji güvenliği tehlikeye atılıyor. Mal varlığı on milyarlarca dolar olan TEİAŞ’ın özelleştirilmesi Sayıştay denetiminden çıkarılması anlamına geliyor” dedi.
DAĞITIM GİTTİ ÜRETİM BİTTİ SIRA İLETİMDE
Elektriğin santrallerde üretim fiyatı ile ailelerin kullandığı tüketim fiyatı arasındaki fark özelleştirmeler ile gittikçe azalacak deniliyordu. Dağıtımın tamamen özelleştirilmesine rağmen üretim-tüketim farkı azalacağına artmaya devam ediyor. Tekel konumundaki TEİAŞ’ın özelleştirilmesi ile son 3,5 yılda yüzde 123 zamlanan elektriğin daha da yükselmesi bekleniyor.
Bir zamanlar Türkiye’de TEK adı altında Türkiye Elektrik Kurumu vardı. TEK. 1-elektrik üretim, 2-elektrik iletim ve 3-elektrik dağıtım olarak üç ana gruba ayrıldı. Bu üç ana bölümden dağıtım 2013 itibari ile tamamen 12,4 milyar dolara özelleştirildi. Üretimde ise 2020 yılı verilerine göre 96 bin MW gücün 21,4 bin MW kısmı kamuda bulunuyor. Ama üretim tesisleri de peyderpey satılmaya devam ediliyor. Elektrik iletiminde de son karara kadar tüm yetki ve kontrol kamunun elinde bulunuyordu. Haftanın son günü yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Türkiye Elektrik İletim AŞ olan TEİAŞ artık özelleştirme listesine eklenmiş oldu. 2012-13 yıllarında son ihalelerin ve devirlerin de tamamlanması ile elektrik dağıtımı artık tamamen özel sektörün olmuştu.
İşte o yıllarda devletin TEİAŞ ile iletimde kontrolü sağlayacağı ve sektörü yönlendireceği ileri sürülüyordu. Ama artık TEİAŞ’da özelleştirme kapsamına alındı. Yine elektrik dağıtımının özelleştirilmesi ile düşeceği söylenen elektrik fiyatlarının bırakın düşmesini son 3,5 yılda yüzde 123 zamlandığı görülüyor. Hatta verimlilik artışı ile elektrik üretim maliyetlerine daha yaklaşması beklenen vatandaşa satış fiyatının da azalması yerine arttığı görülüyor. 2017 yılında ortalama toptan elektrik satış fiyatının 16,794 kuruş olmasına karşılık hanelerin kullandığı elektrik fiyatı 41,185 kuruşa satılıyordu. Oysa 2021 yılında elektrik üretiminde bulunan tesislerin toptan satış fiyatları 31,0 kuruş seviyelerinde seyrederken meskenlere satış fiyatı son 15 zamla beraber 91,72 kuruşa yükselmiş oldu. Böylece satış fiyatına göre elektrik fiyatı payı yüzde 66 düzeyine çıkmış oldu. Özellikle TEİAŞ’ın özeleşmesi sonrasında piyasa kontrolünde kamunun gücü daha da azalacağından makasın artmasından endişe ediliyor.
UCUZA SATIŞ ZAMANI
TEİAŞ 2020 verilere göre 27 milyar 880 milyon lira öz varlığa ve 4 milyar 648 milyon lira net kara sahip bir tekel firması. Buna rağmen yabancı sermayenin ilgi göstermediği Türkiye’de firma satış fiyatlarının çok düşük kaldığı görülmektedir. TEİAŞ gibi bir tekel ve yüksek değerde varlıkları olan firmanın satış değerine ulaşması da güç görülmektedir. Böyle bir zamanda hem de bu yılın sonuna kadar alelacele satış kararının alınması da ilginç bulunuyor.
ÜRETİCİDE ARTMAYAN ELEKTRİĞE ZAM
2018 yılı yaz aylarında elektrik tüketiminin artması ile toptan piyasa fiyatlarında da yükseliş yaşanmış ve elektrik toptan fiyatı 30 kuruşun üzerine çıkmıştı. Temmuz 2018’de 46,1 kuruşa konutlara satılan elektriğe işte o artışlarla beraber 2018 sonunda 59,7 kuruşa kadar zam yapıldı. Aradan 3 yıl geçmesine karşılık halen toptan elektrik satış fiyatı (üretici fiyatı) 30-32 kuruş arasında seyrederken konutlara satılan elektrik fiyatı son yüzde 15 zamla birlikte 91,72 kuruşa yükseltilmiş oldu. Böylece vatandaş aslında elektrik faturası öderken bu faturanın büyük kısmı aracı ve dağıtıcılara giderken, üreticilerin bu zamdan faydalanma oranı çok daha sınırlı kaldı.
TEİAŞ SATIŞ ÖNCESİ SÜSLENDİ
Türkiye Elektrik İletim AŞ.-TEİAŞ 2019 yılında 11,05 milyar liralık satış gelirinden 2,6 milyar lira brüt kar elde ediyordu. TEİAŞ’ın brüt kar marjı oranı yüzde 23,5 seviyesindeydi. Bir önceki yıl olan 2018’de ise yüzde 36,7 kar marjı ile 3 milyar 258 milyon lira brüt kar etmişti. Fakat 2020 yılında TEİAŞ 14 milyar 933 milyon liralık iletim bedeline karşılık yüzde 43 kar marjına ulaştırılmış ve 6,4 milyar lira brüt kar etmişti. Bu sayede TEİAŞ’ın net karı da 4 milyar 648 milyon liraya ulaştı. 2017 yılında 2,3 milyar lira ve 2018 yılında da 2,2 milyar lira net kar eden TEİAŞ özelleştirme kararı öncesinde birden net kar tutarını 4,6 milyar liraya yükseltmiş oldu. Oysa 2018-2021 arasında elektrik fiyatlarına yüzde 123 zam yapılarak vatandaş çok daha yüksek bir fatura ile karşılaşmıştı. Üreticilerin bu derece fiyat artırmadığı ama tüketicilerin bu derece zamla karşılaştığı yerde farkın aracılar olarak dağıtıcılar ve tekel olan iletici kamu şirketine aktarıldığı anlaşılıyor.
FATURANIN YARISI ARACILARDA
Enerjiatlası.com internet sitesi son zamlar ve son piyasa fiyatı üzerinden örnek bir elektrik faturası dağılımını yayınladı. Buna göre 200 kWh elektrik tüketim faturası 183,45 TL’ye çıkıyor. Bu faturanın ise toptan fiyat 47,43 kuruş olduğu kabul edildiğinde bile sadece 94,85 lirası elektrik parası olarak ödenmiş oluyor. Kalan 88,6 lira ise dağıtıcı karı başta olmak üzere diğer giderlere harcanmış oluyor. Ama dikkat çeken nokta şu olsa gerek: Elektrik satış fiyatının 47,43 kuruş olduğu yerde dağıtım şirketlerinin aldığı para da 26,51 kuruşa gelerek nerede ise üretici fiyatına yaklaşmış oluyor.
Kaynak: Karar