Urartu Kürd Devleti ve Uygarlığı
(MÖ 860 - 580)
Van gölü civarında ve Hakkari taraflarında akraba ve komşu olan Nairi ( nehri) ve Urartuların beyliklerinin birleşmesi ile Urartu Devleti meydana geldi. Urartuların kökeni Hurri Kürdlerine dayanıyor. Urartu halkına dağların kralları denirdi.
Urartu Devleti Doğu Anadolu, Kuzey Irak, Batı İran, Ermenistan ve Aras havzası dahil Akdeniz'den Hazar denizine kadar olan bölgeleri içeriyordu. Güney komşuları olan Asur Devleti'nin sürekli saldırıları ve savaşları nedeniyle Urartular 3 başkent değiştirmek zorunda kaldılar.
1- Sêkanîa ( Gevaş civarında )
2 -Arzaşkon ( Erciş'te Van gölü kıyısında)
3- Tûjba (Van merkez'de bugünkü Van Kalesi)
Başkenti Tûjba (Van) olarak kurulan Urartu Devleti, Kürdlerin tarihte kurdukları en önemli imparatorluk ve devletlerden biri olmuştur.
Tıpkı milattan önce kurulan Sümer site devletleri, Babil Kürd imparatorluğu, ( Babilonya = Kardûnîyes), Mitanniler, Hititler, Kassitler ( Cemşid imparatorluğu) Hattiler, Hûrriler, Lololar( Lulubîler), Guti ( Cûdiler), Subari (Zûbari =Zébarî) Manna ( Bûkan) krallığı, (Med imparatorluğu), Kardûkia ( Korduene Kardu) bugünkü Cizre ve Botan Bölgesi'nin tarihi ismidir.
Komagene ( Koma Geli) Partlar gibi.Milattan sonra da kurulan Kürt devletleri, emirlikler, prenslikler, beylik ve eyaletler, Kürt Krallık ve Cumhuriyetleri, özerk bölge ve federe Devletleri de sırası geldikçe anlatılacaktır.
Urartu ve Ararat kelimeleri Asur dilinde yüksek ülke anlamına geliyor . Urartular kendilerine Biaini derlerdi . Tûjba, Van kalesi'nin Urartulardaki ismidir. Tûj , keskin sert demek (ba) ise rüzgar anlamına geliyor.
Tûjba birleşik kelimesi sert rüzgar anlamına geliyor. Erek Dağına Vérek denilirdi. Vérek Kürdçede cesur, nevérek ise korkak anlamına geliyor.
Urartular döneminde Tûjba (Van) kalesine Erek (Vérek) dağı eteklerindeki Şûşanis köyünden könk denilen borularla yer altından su akıtılırdı. Toprakkale'ye Keşişgöl ( Turnagöl) denilen Urartu eseri bu baraj gölünden yine yer altından borularla su verilirdi.
Van Ovasının yukarı kısmına yine Keşişgölden su verilirken, aşağı kısmına ise Urartu eseri Şahmîran ( Şamran) kanalından su verilirdi. Ovadaki tarla, bahçeleri sulama işinde kehriz denilen su kaynaklarından yararlanırdı. İçme suyu olarak Zernebat denilen temiz kaynak suyu kullanılırdı.
Urartular Van Gölü'ne yukarı deniz ,Urmiye Gölüne de aşağı deniz derlerdi . Urartu kral mezarları ,Van kalesi'nin güneye bakan yüzünde taş kayalara oyulmuş ve günümüze kadar sağlam olarak gelmiştir. Urartular at yetiştiriciliğine çok önem verirlerdi. Kral Minia'nın altı bin koşucu ,cins atları vardı. Atların boyunlarına kartal işlemeli takılar takılırdı. Demir maddenini ilk bulan, işleyen ve kullanan Urartulardır . Demirden savaş araçları silahları yapan lUrartulardır(Mızrak vs gibi)
Buğday ekiciliği çok gelişkin düzeydeydi. Tahıllarını büyük küplerde muhafaza etmeleri günümüze kadar gelmiştir. Gevaş'ın Van Gölü kıyısında ve Erçek (Arçak) Gölü kıyılarında yapılan arkeolojik kazılarda, bugün o yörelerde giyilen kadın giysilerinin örneklerine rastlanmıştır.
Kalelerin mesken olarak kullanılan bölümlerinde günümüzde modern tuvalet taşı ve küvetleri bulunmuştur.
Kadınlar boncuk ve bazı ziynet eşyaları kullanırdı. Boncuklar Kalecik kalesinde bulunmuştur. Taş işçiliği ve anıtsal mimari ileri düzeydeydi.
Urartuların zenginliklerine dağ ve yaylalarına hayran olan Güney komşu Asur kralları, akınlar düzenleyerek her fırsatta bu ülkeyi ele geçirmeye çalışırlardı. Çok sağlam yapılan Van kalesine giremeyince etrafta topladıkları insanları Van kalesinin dış kapısında kellelerini keserek insan kafatasından kümeler yapar etrafında Sevinç naraları atarak eğlenirlerdi .
Asur kralı Sargon Urartu dağlarını yün boyar gibi kanla boyadım diyordu.
Urartu kralı Minua , Van'ın bugünkü Edremit ilçesinde bulunan Kadembastı parkını dünyanın en güzel ağaç ve çiçeklerini getirip diktirmiş ve dünyada eşine rastlanmayan güzellikte bir cennet (Biheşt) yaratmıştır. Bu cennet parkı eşi Tariya'ya adamıştır .
Parkın kenarında geçen Şahmiran kanalının içindeki bir taş kayaya da " her kim ki bu kanalı ve parkı ben yaptım ,Minia yapmadı derse büyük Tanrı Xaldî onu kahretsin" diye beddualı bir yazıt da bırakmıştır.
Bu cennet bahçe,daha sonra Babil Kralı Nabakadnazar ( Buxtunesir)e de ilham kaynağı olmuş,o da Med (Media) imparatorunun eşi Amydis için böyle bir park yaptırmıştır. O meşhur Babil Asma Bahçeleri böyle doğmuştur.
Urartu İmparatorluğu pek çok konuda dünyaya örnek olmuş parlak bir Kürd uygarlıktır.
Urartu İmparatorluğu ekonomik açıdan çok İleri düzeydeydi.Kendi giyim, kuşamlarını kendileri üretirdi.Hayvan yetiştiriciliğinde atla birlikte, boğa ile koyun, keçi ve saire gibi büyük ve küçükbaş hayvanlar yetiştirir ve yararlanırdı. Urartu Ülkesi ormanlık, ağaçlık, çiçekler ve çeşitli bitki örtüsüyle kaplı çok güzel bir ülkeydi .Güney komşuları Asurluların başkenti Ninawa'dan Tujba (Van'a)asker sevkiyatı için yol yapılırken iki kişinin yan yana geçebilecek şekilde yol ve geçitler açılırdı. Van'dan Akdeniz'e kadar bir sincap hiçbir yere inmeden daldan dala atlayarak gidebilirdi, tarihi bulgular bize bunu söylüyor .
Hançer ,çekiç gibi birçok alet edevat da yapmışlardır. Urartu uygarlığı pek çok konuda dünyaya örnek olmuş parlak bir Kürt uygarlığıdır .
Urartular çok tanrılı dine taparlardı .Van Akköprü semtinde bulunan ve Meher Kapı kutsal anıtında 79 Tanrı ismi yazılıdır.
Urartu Bazı Erkek Tanrıları:
1- Xaldî:Devletin baş Tanrısı, yer ve gök tanrısı
2- Şîvînî:Güneş Tanrısı
3- Teşiba ( Tujba): Fırtına Tanrısı
4 - Aldî:Yüce Evren Tanrısı
5- Ardînî (Muşaşır Antik Kent Tanrısı)
Urartu Bazı Kadın Tanrıları (Tanrıçalar) :
1- Arûbanî:( Baş Tanrı Xaldî'nin zevcesi)
2- Xûba (Xûbata)
3- Ardî
4- Sardî
5- İpharî
Urartu Kralları:
1-Aramo (MÖ 860-840)
2 -1.Serdûrî (840- 830)Van Kalesi'ni yapan kraldır.
3-İşpûnî (830 -810 )
4-Mînîa ( 810- 785 )
5-1. Argeştî (785 -756)
6- 2.Serdûrî ( 756- 730 )
7-2.Argeştî(755- 745 )
8-1.Rûsa (737 -714 )
9-2.Rûsa (680- 639 ):Van merkezdeki Toprakkaleyi ve Adilcevazdaki Kef kalesini kurmuştur.
10-3. Serdûrî oraya (639 -625)
11- 4.Serdûrî(625- 620)
12- Erimena (620-605 )
13 -3.Rûsa(605 -590)
Urartu Kaleleri:
1 -Tujba (Van Kalesi )
2 -Anzaf Kalesi
3 -Xoşab Kalesi (Mevcut Kaleden önce onun yerine yapılan Kale)
4-Çavuştepe Kalesi (Gürpınar'da)
5-Xorkom (Zengibar Kalesi) Muradiye'de
6-Arzaşkon Kalesi( Erciş'te Van Gölü sahilinde)
7-Toprakkale (Van merkezde)
8-Amik Kalesi (Van Gölü'nün doğu kıyısında)
9-Aryanis (Ayanis) Kalesi: Van Gölü'nün doğusunda bir Tepe üzerinde Van denizine hakim stratejik bir yerde, Sîpan (Süphen) Dağı'nın bütün ihtişamı ile gören, seçkin yöneticilerin ikamet ettiği bir saray kaledir.
10-Kef Kalesi(Adilcevaz'da)
11-Belk Burc(Doğubeyazıt'da)
12-Tepeköy Kalesi(Erzurum'da)
13 -Xarpût( Elazığ'da )
14 -Altıntepe( Erzincan'da) 15 -Bastam (Urmiye Gölü'nün kuzeyinde)
16- Armavîr (Ağrı Dağı eteklerinde )
18- Karmîr Blûr (Sêvan Gölünün batısında )
19- Hasanlu(Urmiye Gölü'nü güneyinde )
20 -Kelîşîn( Başkale Urmiye sınırında )
21 - Horom (Iğdır- Azerbaycan Sınırında )
Eski Kürtlerde ve akraba topluluklarda kullanılan kelimelerin başındaki (Ar, Arî,Arîn ,Arya,Aryan ve s) kelimeleri Ateş anlamına gelmektedir. Bilindiği üzere Kürtlerde Ateş kutsaldır. (Newroz ateşi gibi )Aynı şekilde güneş te kutsaldır. Bugün resmi milli Kürdistan bayrağında güneş var. Bu nedenle Kürtlere Güneşin ve Ateşin çocukları derler,yaşadıkları bölgelere de dağlar ve nehirler ülkesi denir. Tarihte Kürtlere Işık insanları da denirdi.
Kürt dili dünyada şiire en elverişli üç dilden biridir. (Farsça ,Kürtçe, İngilizce)
Kürt dili Hindo-Avrupa dil ailesinin Aryan (Ari)dil grubuna girer. Her dilin mensup olduğu bir dil ailesi ve grubu vardır .Mesela Türk Dili de Ural -Altay dil ailesinin Mongol (Moğol) dil grubuna giriyor.
Bugün Göbeklitepe denilen arkeolojik kazılarda ortaya çıkan ve asıl ismi Kürtçe olan yere Girê Miraza (Türkçesi Dilekler Tepesi) dünyanın bilinen en eski 12.000 yıllık uygarlığı bölgemiz Şanlıurfa (Ruha'da )bulunması nedeniyle Kürtlere ait olduğu kuşkusuzdur.
Aynı şekilde yine Şanlıurfa (Ruha) bölgesinde keşfedilen Newala Çolê (Türkçesi çöl deresi) uygarlığının da Kürtlere ait olduğu kesindir .Newala Çolê uygarlığı 10.000 yıllıktır.
Tevrat'a göre Nuh tufanında Nuh peygamberin gemisi Ağrı Dağı'nın tepesine konuyor. Kur'ana göre ise Cûdî dağına konuyor. Ağrı dağı da, Cûdî Dağı da Kürt coğrafyasına ait Dağlardır. Peygamber Hz.İbrahim'in Nemrut'la kavga ve savaşı da Şanlıurfa merkezinde olmuştur. İbrahim Peygamber'in kardeşi Harran'ın ismi Urfa'da bir ovaya verilmiş ve Harran Ovası olmuştur.
Tarihte onlarca devlet kuran uygarlıklar yaratan Kürt halkı bugün dört tarafı kuşatılmış, ablukaya alınmış duruma getirilmiştir.Ancak unutulmasın ki her sıkıntının, her sorunun kendi mantığı içinde bir çözümü vardır.Bu çözüm bir şekilde gerçekleşecektir.
Nereden bakılırsa bakılsın dünya uygarlığının doğuş yeri, merkezi ve adresi Kürt coğrafyasıdır.
